Qanday jaqsı, biradar,
Adamzattıń júregi,
Bir adamdı bir adam,
Janday jaqsı kóredi.
Insan tirishilik inám etilgen janlı tábiyat aǵzası. Bul dúnyada
ózi úsh nárse janlı bolıp jaralǵan. Olar: adamzat, ósimlikler alemi hám haywanatlar
dúnyası bolıp esaplanadı. Adamzat payda bolmaǵan dáwirlerde tek ǵana jırtqıshlar
hám ósimlikler jasaǵan. Insan jaralǵannan keyin, dúnya pútkilley basqasha tús
aldı. Yaǵnıy, adamnıń aqılıy ráwishte rawajlanıwı aqıbetinde zaman ózgere
basladı. Olardıń oy-órisi, sana-sezimi ósiwi nátiyjesinde texnika-texnologiya
jedellesti. Adamzat jaralıp, álemniń haywanlar arqasında joq bolıp ketiwiniń
aldın aldı. Bul dúnyada tirishilik payda etip, onı qutqardı -desek asıra aytqan
bolmaymız. Bul waqıyaǵa oy salıp kóriń! Jer betinde tek sanasız, jırtqısh haywanlar
ómir súrmekte… Dúnya qanday bolar edi? Durıs, es-aqılsız, jırtqısh haywanlardıń
kesirinde dúnya astan-kesten bolıp keter edi. Eger de adam bolsa, dúnya boladı, tirishilik
baqıy bolıp, álem gúllep jasnaydı. Sonıń ushın da insan – tirishilik tiregi.
Adam tuwılıp bul jarıq álemdi kórer eken, óz jaqınları, tuwǵan-tuwısqanları
arasında jasap, ósedi. Shańaraq dep atalǵan muqaddes dárgaydıń nápesine beyimlesedi.
Usı kishkene nárestelik dáwirinen-aq, aq-qara, jaqsı-jamandı bir-birinen ajıratıwdı
úyrenedi. Úlkeyip, sırtqı dúnyanı tanıy baslaydı. Qálbi pák, kewlinde girbiń
joq bala álemdi, hámme nárseni biliwge tırısadı. Onıń qızıǵıwshılıqlarınıń
shegi bolmaydı.
Doslıq – bul adamlar arasındaǵı jaqsı qarım-qatnastıń gózzal
sáwlesi bolıp esaplanadı. Hátteki, bir awız sóz de doslardı bir-birinen
qanshelli suwıtıp jiberedi. Ajıralmas, sadıq, háwes eterliktey doslar bir-birewleriniń
súyenishi bolıp, awır awhallarında kewlin taba biledi.
Bir adamdı bir adam,
Súyip qalar tanıssa,
Bir adamdı bir adam,
Saǵınadı alısta.
Ketse birew aradan,
Birew joqlap jılaydı,
Bir adamnan bir adam,
Barıp keńes soraydı –
dep jazadı qaraqalpaq poeziyasınıń
bayteregi, klassik shayır I.Yusupov óz qosıq qatarlarında. Durıs, shın doslar bir-birin joytıp izleydi.
Olar bir-biriniń kórki, shırayı júzikke qas qoyǵanday bir-birin toltırıp turadı.
Sonıń ushın da bárhama adam – adamnıń quyashı.
Adamlar bar hayran qalarlıq
Janı pida el múdáásına,
Ólgeninde belgi bolarlıq,
Tas qoyılmas hátte basına –
dep jazadı T. Seytjanov.
Túrk tilles xalıqları ádebiyatınıń kórnekli wákili
Yusup Has Hajip aytqanınday, «adamlar eki taypada: biri úyretiwshi, biri úyreniwshi.
Eger adam bul eki taypaǵa
da kirmese, ol haywan menen barabar». Adamlar bar, hayran qalarlıq, birewdiń
miyneti arqalı dańq-ataqqa erisedi. Jumıstı basqası islep, sıylıqtı ózi aladı.
Olar júredi hárdayım awırdıń ústi, jeńildiń astında. Adamlar bar aqkókirek, keńpeyil,
kisiniń ayıbın óz moynına alıwǵa da tayar, óz jaqın insanı yaki shın dostı ushın
hám haqıyqatlıq ushın gúresip, jan beriwden de qaytpaydı. Shayır I.Yusupov bul
doslıqtı hám adamgershilikti tómendegishe bayanlaydı:
Nápsin tıyıp nan
berer,
Tamırınan qan
berer,
Kereginde jan
berer,
Bir adamǵa bir
adam.
DameSULTAN
Комментариев нет:
Отправить комментарий