пятница, 30 марта 2018 г.

ҚУЛЫП НЕГЕ БУЗЫЛДЫ? WHY WAS THE LOCK BROKEN? QULF NIMAGA BUZILDI?


(болған ўақыя)

Үйинде ϴтебайдың жалғыз өзи қалды. Ата-анасы бир ағайинлериниң үйине қыдырып кетти.
-Балам, мә, мына үйдиң гилтине беккем бол, және жойтып қойып, үйге кире алмай турмайық. Бизлер кешке шекем айланып келемиз. Ана, бузаўларың менен ылақларыңа от әкелип сал. Оқыўыңнан да қалма, - деди оған анасы кетеринде.
-Яқшы, апа, қатержам бола бериң. Бәрин де ислеймен, - деди ϴтебай.
Түски ўақыт. ϴтебай үйиниң алдындағы үлкен бир гүжимниң саясына төсек салды да, уйқыға жатты. Қасына кишкене «Мурка» атлы пышығын да алып жатты. Дәслеп пышығы менен ойнап, оның мойнына қолындағы жип тағылған гилтин илдирип қойды. Соң тым-тырыс, рырылдап уйқыға кетти.
Бираздан соң ийттиң үрген сестинен сетем алған пышық бирден үркип, тура қашты. Оны көрген ийт те изинен қуўа жөнелди. Пышық жуўырысы менен барып, ақ теректиң уша басына өрмелеп кетти. Жерде оны ийт түсирер емес. Бул шаўқымнан оянған ϴтебай ийтиниң қасына жуўырып келсе, ийти теректиң уша басына қарап үрип турған екен. Қараса, теректиң басында пышығы, мойнында үйиниң гилти. Енди не ислеў керек? Әри-бери терекке тырмасып көрип еди, өрмелей алмады. Ийти де қырсықланып, теректиң түбинде жатып алды.
Кеште ата-анасы да қайтып келди.
-Ҳаў, балам, бузаўларыңа от салмапсаңғой. Оқыўыңы да бармаған қусайсаң. Үйдиң гилти қайда, әкел берман, - деди апасы.
-Апа, гилт анаў пышықтың мойнында, - дед иол теректиң уша басын көрсетип.
Сол отырыстан пышық та түсе қоймады. Ийт те теректиң түбинен кетпей, оны аңлып жатып алды.
-Қәне, жуўыр ϴтебай, зәңги менен бир үлкен сырық әкел. Басқа илажы жоқ. Бул турыстан таң атқанша тура беретуғын түримиз бар, - деди әкеси оған.
Сырықты созған сайын пшық та жоқарылай берди. Қәне енди түсире алса?
Қулласы, сол күни ϴтебайдың кесиринен жайдың қулпы бузылды. ϴйткени, басқа илажы да жоқ еди.
Яқыпбай АЖИМОВ
ϴзбекстан ҳәм Қарақалпақстан жазыўшылар аўқамы ағзасы,
Балалар шайыры


(short story)
Utebay stayed alone at his home. His parents visited to their relatives.
‘My son, be care to the key of our house. Don’t lose it. If you lose it, we cannot enter our house. We will come back in the evening. Give herbs to your calves and kids. Go to your school,’ said his mother when she was leaving the house.
‘Ok, mum. Be at ease. I will do all of them,’ said Utebay.
Afternoon.Utebay made the bed under the shade of the treenear the house. Then he laid for sleeping with his cat called ‘Murka’. At first he played with it and worn the key with a thread to the cat’s neck. Then they fell asleep.
After some times the cat was frightened of barking voice of a dog and ran away. The dog pursued the cat. Then the cat climbed the birch tree. The dog didn’t let down it.
When the dog was barking to the top of the tree Utebay woke up and he came to the side of the dog. He saw the cat with the house key was on the tree. What should be done? He tried to climb the tree, but couldn’t. To the contrary his dog was laying under the tree.
In the evening his parents came back.
‘Oh, my son. You didn’t give herbs to your calves. You look like that didn’t go to your school. Where is the house key, give me it,’ said mother.
‘Mum, the key is on the cat’s neck,’ said he showing the top of the tree.
The cat didnot godown since it had sat on the tree. The dog didn’t leave near the tree having an eye on the cat.
‘Now you run, Utebay, bring a ladder and big cane. There is no other choice. We may stand here until the morning,’ said father.
The cat was getting higher and higher, as, the more stretching the cane. Now could they let down it?

Well, that day the house lock was broken by reason of Utebay. Because there was no another choice.
Translated from Karakalpak into English by 
Dinora BEGDULLAEVA


(bo'lgan voqea)
Uyida O'tebayning yolg'iz o'zi qoldi. Ota-onasi bir qarindoshlarining uyiga mehmonga ketdi.
-O'g'lim, mana uyning kalitiga mahkam bo'lgin, tag'in yo'qotib qo'yib, uyga kirolmay turmaylik. Bizlar kechqurungacha borib kelamiz. Ana, buzoqlaring bilan uloqlaringga o't olib kelib solgin. O'qishingdan ham qolma,-dedi unga onasi ketar vaqtida.
-Mayli, oyijon, xotirjam bo'lavering. Hammasini qilaman,-dedi O'tebay.
Tush payti. O'tebay uyi oldidagi katta bir gujimning* soyasiga joy soldi yu, uxlashga yotdi. Yoniga kichkina "Murka" nomli mushugini ham olib yotdi. Dastlab mushugi bilan o'ynab, uning bo'yniga qo'lidagi ip bog'langan kalitini taqib qo'ydi. So'ngra tinchgina uyquga ketdi.
Birozdan so'ng itning vovullagan tovushidan cho'chib ketgan mushuk birdaniga qo'rqib, qochib ketdi. Uni ko'rgan it ham ketidan quvlab ketdi.
Mushuk shu yugurishi bilan borib oq terakning tepasiga o'rmalab ketdi. Yerda uni it tushirmoqchi emas. Bu shovqindan uyg'ongan O'tebay itining yoniga yugurib kelsa, iti daraxtning tepasiga qarab xurib turgan ekan. Qarasa, terakning boshida mushugi, bo'ynida uyining kaliti. Endi nima qilish kerak? Daraxtga tirmashib ko'rgandi, chiqa olmadi. Iti ham aksiga olib, terakning tubida yotib oldi.
Kechqurun ota-onasi ham qaytib keldi.
- Voy, bolam, buzoqlaringga o't solmabsan-ku. O'qishingga ham bormagan ko'rinasan. Uyning kaliti qanu, olib kelchi, - dedi oyisi.
- Oyi, kalit anavi mushukning bo'ynida, - dedi u daraxtning boshini ko'rsatib.
O'sha o'tirishidan mushuk ham tusha qolmadi. It ham daraxtning tagidan ketmay, uni poylab yotib oldi.
- Qani, yugur O'tebay, narvon bilan bir katta xivchin olib kel. Boshqa iloju yo'q. Bu turushdan tong otguncha ham tura bersak kerak, - dedi dadasi unga.
Xivchinni cho'zgan sari mushuk ham yuqorilay berdi. Qani, endi tushura olsa?
Xullasi, o'sha kuni O'tebayni deb uyning qulfi buzildi. Sababi, boshqa iloji ham yo'q edi.
Yaqipbay Ajimov
O’zbekiston va Qoraqalpog’iston
Yozuvchilar Uyushmasi a’zosi

Bolalar shoiri va yozuvchisi

среда, 28 марта 2018 г.

FRIENDSHIP OF DOG AND CATS





(story)
One day Bibizada’s dad came home carrying a pouch. Bibizada, who saw it ran out of the room and looked at the pouch. She saw a cat and many kittens in the pouch. Daughter embraced her father and said: “Dad, where did you find?”

- “When I was coming from work, I heard the voice of cats. I looked at all around and saw something in the grasses. Somebody threw tied pouch with kittens in it. Cats meaw with all their might and main. I untied the muzzle and aired them. Then, I came with cats to home” said dad. In reality, these poor beasts were Nisanbay’s cats in village. One day he saw the mother cat striving to the tablecloth and going to do stealing. That time he thought that its kittens would do stealing as their mother and put in pouch the all of them and threw to one side of the road.
- “Oh, poor. They caught a cold” said mother having mercy. Then fed them with milk. Cats slept with joining to bosom of each other. 
Bibizada got out of home to the side of field for playing with cats. Qutliayaq which heard the sound of cats went out of lair and ran to the cats. Mother cat defended them. Qutliayaq started biting. Bibizada worried and cried loudly. Mum heard her daughter crying went out of home. She pursued the dog. Girl played with cats and got them home. Mother cat was not calm. Because there was not one child among the cats. Bibizada ran out of home then, heard the voice of meawing of cat. Dog was attacking to it. 
Mother cat heard the sound of its child and ran out of home then, fought with Qutliayaq. Cat took away them. Mother cat was injured of leg. It lied that could not go for a long time. Bibizada’s mother treated the injury of cat.
Some time passed, mother cat could play freely with its children. Because, Qutliayaq was not an enemy to them anymore. One day when Bibizada went outward, a kitten was playing touching with hand to dog’s nose. She was afraid that dog would bite a cat, but Qutliayaq did not touch it. Just the opposite, they played with each other as real friends. Bibizada was amazed by friendship of dog and cats. Because, She never saw the friendship between dog and cat before!
Dinora BEGDULLAEVA

вторник, 27 марта 2018 г.

«ЖАС ҮГИТ-НӘСИЯТШЫЛАР ТОПАРЫ» ӨЗ ЖУМЫСЫН БАСЛАДЫ


Усы жылдың 27-март күни Өзбекистан жаслар аўкамы Қарақалпақстан Республикасы Кеңеси жанында дүзилген «Жас угит-нәсиятшылар топары» тәрепинен пайтахтымыздағы бир қатар мектеплерде семинарлар шөлкемлестирилди.
1-санлы улыўма билим бериў мектебинде топар ағзалары Дәўлетяров Әзизбек ҳәм Дәўлетяров Исламбек «Интернеттен қай тәризде пайдаланамыз?» ҳәм «Интернеттиң пайдалы ҳәм зыянлы тәреплери» темасында угит-нәсият жумыслары алып барылды.
Сондай-ақ, 4-санлы улыўма билим бериў мектебинде «Жас угит-нәсиятшылар топары» ағзалары Сметов Әдилбек ҳәм Жалгашова Азиза «Интернет ҳәм социал тармақлардан пайдаланыў мәденияты» атамасында угит-нәсият жумысларын алып барды.
Бул илажларды өткериўден мақсет мектеп оқыўшылары ҳәм жасларды бугинги кунниң информация дереги болған интернет ҳәм басқа да тармақлардан дурыс пайдаланыў, сондай-ақ ҳәзирде жаслар арасында социал тармақлар бойынша жуз берип атырған кеўилсиз ўақыялардан сақ болыўға шақырыў болды.






Динора БЕГДУЛЛАЕВА

Өзбекстан жаслар аўқамы
 ҚР Кеңеси жанында дузилген
                                                                           «Жас журналистлер» клубы ағзасы

IYT HÁM PISHIQLARDIŃ DOSLIǴI




(gúrriń)
Bir kúni Bibizadanıń aǵası úyine qalta arqalap keldi. Bunı kórgen Bibizada aldına juwırıp shıqtı da, dárhal qaltaǵa úńildi. Qarasa, ana pıshıq hám onıń jıbırlasqan balaları eken. 
 Qızı quwanǵanınan aǵasın qushaqlap aldı da: - «Aǵa, bulardı qayaqtan tawıp aldıń?»,-dedi. «Jumıstan shıǵıp kiyatırsam, qulaǵıma pıshıqlardıń dawısı esitildi. Ján-jaǵıma qarasam, shópliklerdiń arasında bir nárse kórindi. Jaqınlap barıp kórsem, qaltaǵa pıshıqlardı salıp, awzın bekkem buwıp, taslap ketipti. Olar jan aybat penen miyawlar edi.  Qaltanıń awzın zorǵa sheshtim de biraz samallattım. Soń pıshıqlardı úyge alıp kele berdim», - dedi. Negizi, bul biyshara jániwarlar awıldaǵı Nısanbay aǵanıń pıshıqları edi. Ol bir kúni ana pıshıqtıń óz úyinde dásturxanǵa urınıp, urlıq islep atırǵanın kórip qaldı. Sonda ol anası urlıqshı pıshıq bolǵannan keyin, balaları da sonday boladı, degen oyǵa keldi hám barlıǵın qaltaǵa salıp, dúzge taslap ketipti.
 Anası pıshıqlardı qaltadan alıp atırıp: «Biysharalar tońıp qalıptı ǵoy»,- dedi olarǵa janı ashıp. Keyin, Bibizada olarǵa sút berdi. 
Pıshıq balalarınıń qarnı toyǵannan soń, bir-biriniń bawırına kiriwi menen jıllı jerde uyıqlap qaldı.
Azanda Bibizada pıshıqları menen oynaw ushın olardı atız tárepke alıp shıqtı. Pıshıqlardıń dawısın esitken iyti Qutlıayaq dárxal keteginen shıǵıp, olarǵa táp berdi.
 Ana pıshıq balalarınıń aldına shıǵıp, olardı qorǵadı. Qutlıayaq olarǵa úre basladı. Bibizada qorqıp ketip, baqırıp jiberdi. Anası qızınıń dawısın esitip, úyinen atlıǵıp shıqtı. Qutlıayaqtı quwıp jiberdi. Qız pıshıqlar menen oynap, soń olardı úyge alıp kirdi. Ana pıshıq negedur tınıshsızlana berdi. Anıqlap qarasa, bir balası kemis eken. Sonnan Bibizada dalaǵa juwırıp shıqtı. Bir waqıtta pıshıqtıń qattı miyawlaǵan dawısı esitildi. Qarasa, iyti oǵan aybat shegip atır eken. Ana pıshıq balasınıń dawısın esitip, úyinen juwırıp shıqtı da, Qutlıayaq penen alısıp ketti. Anası olardı zorǵa ayırıp aldı. Pıshıq ayaǵınan jaraqatlandı. Ol kóp kúnge deyin júre almay jattı. Bibizadanıń anası pıshıqtıń jaraqatına dári jaǵıp emledi.
Aradan kóp ótpey, ana pıshıq balaları menen emin-erkin oynaytuǵın boldı. Sebebi, Qutlıayaq pıshıqlarǵa taslanatuǵın ádetin qoydı-dá.
Bir kúni Bibizada dalaǵa shıqsa, pıshıqtıń balası iytiniń murnına kishkene pánjesin tiygizip oynap atırǵan eken. 

Qız iyti tislep alar-aw, dep qorqıp edi, biraq Qutlıayaq oǵan tiymedi. Qaytama olar dos bolǵanday bir-biri menen oynadı.
 Ol iyti menen pıshıqlarınıń doslıǵına hayran qaldı. Óytkeni, ol pıshıq penen iyttiń hesh qashan dos bolǵanın kórmegen edi-dá!

Dinora BEGDULLAEVA

вторник, 20 марта 2018 г.

HÁR KÚNIMIZ NAWRIZ BOLSIN

Assalawma áleykum, Nawrizi álem,
Jaña jildi baslap jaynap kelgeyseñ,
Ğáriybiñ kóshkide kútip Shaxsánem,
Shaq-shağala, shağalağa oynap bergeyseñ.
Paytaxtimizdaği Jaslar orayinda Nawriz bayrami tamashalari kóteriñki ruwxta bolip ótpekte. Sonday-aq, qaraqalpaq xalqiniñ milliyligi sáwlelengen kórgizbeler xalqimiz názerine usinilmaqta.


Dinora BEGDULLAEVA

суббота, 17 марта 2018 г.

АЗАМАТТЫҢ ШАНАСЫН ДЕП…



(гүрриң)

-Әзиз, Ә-зи-з! Жүр, музда ойнаймыз, - деп қоңсы бала Азаматтың үйге келип, үкемди шақырыўы менен мениң де ойынға қызығып кетиўим арқалы балалығымдағы музда болған усы ўақыяны еслесем, ериксиз мыйық тартаман. Себеби, садалық етип, тап Азаматтың шанасына асылғанман. Соның кесиринде еки-үш күнге дейин температурам көтерилип, аўырып жатқанман…
…Үстиме гөне курткамды тасладым да, алдымды шала-пала илдирип, печтиң үстине кеўдирип қойған қолғапларымды алып, атыз бетке шықтым.
Азаматтың шанасы зор еди-дә. Ортасынан еки темирди өткерип, тақтайдың астына қағылған, теңсалмақлылығыңды услай алмасаң, бир жаққа аўып, жығылып түсиўге ғана жарайтуғын (өзим ушын) үкемниң «шиток» деген шанасынан қолайлырақ ҳәм үлкенирек еди Азаматтики сонда. Ҳәммениң Азаматтың шанасына ҳәўеси келер еди.

Үлкен атызымыз муздан үлкен ҳәм қалың көрпе жамылыпты. Бирақ, жүзим көмип қойған жердиң әтипының биразы жукарақ музлап, еле толық қатпаған екен. Бир майданда қоңсы балалар жыйналып, ойынын баслап жиберипти. Гей биреўлери атыздың арғы басынан берги басына шекем шана айдап жарысса, айырымлары (асай-масайы жоқлар) артынан ийтерип жүрген балалардың күши менен-ақ бәйгини бежерип атыр. 

Шанасы жоқ балалар болса, Азаматтың шанасын айдаў ушын оған жалынып тур. Азамат та тыржыйып, гейде берип турар, ал гейде қызғаншақлық етип, өзи менен өзи шанасын арман-берман пысқыртып жүрер еди. «Мен сорасам, берип турармекен?»-деген сораўлы пишинде Азаматқа қарадым да, ишимдеги қызығыўшылық ҳәм ықласымды сөндирмейин деп оған карай жөнелдим.
-Қойыш, сен айдап билмейсең, - деп ол сорағанымнан дәрриў аўзымды жапты да, терис қарап, жолын даўам етти.
Үкемниң қасына барып, оның астындағы шитогына қарадым да, онда уша алмаўыма көзим жеткеннен кейин оған жүзлендим:
-Ана, Азаматтың шанасын сорап берса!
-Сен не қыласаң ушып, бул жерде гилең баллар ғо?! – деди ол да ашыўланып.
-Не-е, пай?! Қатты сол шананы айдағым келип тур-аў, - дедим әсте жумсартып.
-Яқ, барса үйге!
Бир ўақытта Азаматты әжапасы шақырып, сүт алып қайтыўын айтты.
-Әзиз, мениң шанама қарап тур, - деп ол қорадан өтип, үйи тәрепке бағдар алды.
Кейин мен әсте ғана шанаға жақынладым. Бир шетте турған шананы муздың орталаўына әкелип, үстине отырып, орналаса басладым. Соң әсте-ақырынлық пенен асай-масайды музға қадап, қыймылдағандай болдым. Тез пәт пенен айдап жүрген балаларға урылып кетиўимнен, яки олардың мени дүгип кетиўинен қорқып, көнлигемен дегенше шетирекке шығып, әсте айдай басладым. Шана ушып атырғанымнан өзимше шексиз қуўанышқа бөленип кеттим. Соң Әзизге «әне, көрдиң бе?» дегендей нәзер таслап қойдым. Ол да «ҳәзир жығыласаң ғой, бийкарға қылып атырсаң» деген пишинде басын шайқап қойды. Мен оннан сайын жақсырақ айдаўға киристим. Тап соның арасында үйден апам шығып, бизлерди түсликке шақыра ма?!
-Ўай-буў, ҳәзир киремен, - дедим де, апама мақтаныў ушын тезирек айдап қойдым. Апам «тезирек үйге киреғойың, тоңып қаласыз» деўи менен үйге кирип кетти. Мениң енди басқа балалар менен жарысқым келип, өзиме жоқары баҳа қойып жибердим. Балалар да «бәрибир утамыз ғой» дегендей бир-бирине қарасып, қайыл болысты. Бир ўақытта астымдағы шана маған жат екенлиги мийиме «дүңк» етип урылды да, Азаматтың үйи тәрепине жалтаңладым. Ол көринбейди…

Тап ушыўды қатыратуғындай қарсыласларыма қарап күлдим де «бир, еки, ү-үш» делиниўден асай-масайға күшти салып, уша кеттим. Сол ўақытта пәтленип айдап баратырғанлардың қоршаўында қалып кетип, қалайынша, қай жаққа ҳәркетленеримди билмей қалдым да, өз тезлигимди басқара алмай, пердедей болып қапланған муз тәрепке кетип қалдым. Муз ойылып, оның астындағы суўға «шылп» етип жығылған бул ҳәп заматтағы ҳәдийсени аңламай да қалдым. Балалар болса, аўызларын ашып, тамашагөй болып турып қалды. Ҳәттеки, шалбарымның былшырап турғанын да сезбей, дәрриў шананы суўдан алып, албырап қалдым. Соң суў астында жүзеге көринип турған асай-масайды алыў ушын қолымды қолғабы менен суўға тықтым. Тек ғана биреўи илинди. Екиншисин излеп, қолымды және суўға салып, былғаңлаттым. Илинетуғын зат жоқ. Дәрҳал «жойтып алдым» деген ой келди де, ҳаўлығып қалдым. Үсти-басымның суў-суў болып, қалтырап атырғанымды да сезбей, тек сол асай-масайдың биреўин (асайын ба? масайын ба?) излеў ушын қандай да бир күш мени басқарып турды. Ойылған муздың басқа жағын да излестире басладым. Суў менен арыраққа жылысып кеткен сол бир затты суў астында жүзип жүрген қолларым сезди де, ҳәп заматта жеңил тарттым.
«Шанаң менен асай-масайың басыңда қалсын, Азамат. Неге-ям айдадым. Ойыннан оймақ шыққаны қалды», - деп жаңа ғана шомылып шыққан еки темирди шананың үстине қойып, ашыўланғанлықтан силкинип-силкинип жүрип кеттим. Үйге кирерде есиктен әсте сығалап, көзлерим менен анамды изледим. «Иште шай ишип отырған шыгар» деп исеним кәмил еттим де төрги жай бетке аяқ ушында кирип бардым. Ишке киргеннен соң үсти-басыма қарап, тоңғанымды сезе басладым. Дәрҳал кийимлеримди өзгерттим де, оларды кәттиң астына жасырып қойдым (апам көрип қалып, кейин кейимеўи ушын). Соң «қутылдымба?» дегендей бир еркин дем алып, апама билдирместен, тыныш ғана шайға отырдым…
Динора БЕГДУЛЛАЕВА
Қарақалпақ мәмлекетлик университети
 академиялық лицейиниң 2-басқыш оқыўшысы

четверг, 15 марта 2018 г.

«ХАЛЫҚ СΥЙГЕН ТАЛАНТ ИЙЕСИ»

Ўатан ушын ойланбаған,
Халқы ушын қыйналмаған,
Жарақ алып сайланбаған,
Нәмәрт жигит неге дәркар?

Өзбекистан ҳәм Қарақалпақстан халық шайыры Аббаз Дабылов быйыл 120 жаста. Усы мүнәсибет пенен орынларда әдебий кешелер ҳәм басқа да илажлар өткерип келинбекте.
Жақында бизиң лицейимизде шайырға бағышланған «Халық сүйген талант ийеси» атамасында илимий-теориялық конференция өткерилди. Онда шайыр Халила Дәўлетназаров, баласы Мурат Дабылов ҳәм ақлығы Рашид Аббазов мийманда болды. Лицейдиң қарақалпақ тили ҳәм әдебияты пәни муғаллими Перигүл Далиева ҳәм Мурат Қуданазаров А.Дабыловтың өмири ҳәм доретиўшилиги бойынша баянат жасады.
Кейин лицей оқыўшылары тәрепинен шайырдың қосықлары дуўтар намаларына салынып, шебер атқарылды.



Динора БЕГДУЛЛАЕВА
Қарақалпақ мәмлекетлик университети
академиялық лицейи 2-басқыш оқыўшысы